Τι προκαλεί τον καρκίνο στο παχύ έντερο;
Από την Ελληνική Εταιρεία Ογκολογίας Πεπτικού
Με τον όρο καρκίνος παχέος εντέρου εννοούμε το κακόηθες εκείνο νεόπλασμα το οποίο αναπτύσσεται στο παχύ έντερο ή στο ορθό. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ένας από τους συχνότερους καρκίνους στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι πλέον των 300.000 νέων περιπτώσεων διαγινώσκονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη από τους οποίους οι μισοί θα πεθάνουν εξ αιτίας του καρκίνου.
Η νόσος μπορεί να προληφθεί με την εφαρμογή κατάλληλου προληπτικού προγράμματος το οποίο αποσκοπεί όχι μόνο στη κατάδειξη του καρκίνου σε πρώιμο στάδιο αλλά και στην έγκαιρη κατάδειξη των πολυπόδων οι οποίοι αποτελούν την κυριότερη κατάσταση που μετεξελίσσεται σε καρκίνο.
Η υψηλή συχνότητα και θνητότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου οφείλεται στο γεγονός ότι τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου δεν γίνονται αποδεκτά σε μεγάλο βαθμό από τον φυσιολογικό πληθυσμό λόγω του φόβου για τη νόσο, αλλά και του κόστους.
• Βασικοί τύποι καρκίνου του παχέος εντέρου
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στη μεγάλη του πλειονότητα αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων. Αυτός ο τύπος ονομάζεται σποραδικός. Υπάρχουν καρκίνοι του παχέος εντέρου που ονομάζονται κληρονομικοί δηλαδή αναπτύσσονται σε ασθενείς με κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου όπως ο οικογενής καρκίνος παχέος εντέρου και το σύνδρομο του οικογενούς μη πολυποδιασικού καρκίνου του παχέος εντέρου.
Υπάρχει ο καρκίνος του παχέος εντέρου που αναπτύσσεται σε έδαφος ελκώδους κολίτιδος και νόσου του Crohn.
Υπάρχουν και άλλοι –πολύ σπανιότεροι- τύποι καρκίνου που αναπτύσσονται στο παχύ έντερο, όπως μεταστατικοί από άλλα όργανα, ή καρκίνοι με άλλον ιστολογικό τύπο.
• Μέγεθος του προβλήματος
Κάθε χρόνο και σε όλο τον κόσμο, ο καρκίνος του παχέος εντέρου διαγιγνώσκεται σχεδόν σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Στις Δυτικές κοινωνίες, αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο για άντρες και γυναίκες και τη δεύτερη σε αιτία θανάτου από καρκίνο. Στην Ευρώπη η υψηλότερη θνησιμότητα παρατηρείται σε άνδρες και γυναίκες των ανατολικών και βορειοδυτικών χωρών.
Η θνητότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου είναι χαμηλότερη στις χώρες της νότιας Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι η θνητότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου στην Ελλάδα είναι η μικρότερη ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εν τούτοις ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί και στη χώρα μας σημαντική αιτία θνησιμότητας. Η συχνότητα στα δύο φύλα είναι παρόμοια. Η πιθανότητα ενός ατόμου, χωρίς συμπτώματα, να αναπτύξει στη διάρκεια της ζωής του τη νόσο πλησιάζει το 6% και για τα δύο φύλα, ενώ περίπου οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν από τη νόσο.
• Αιτιολογία
Στη δημιουργία του καρκίνου του παχέος εντέρου συμμετέχουν γενετικοί αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων η δίαιτα φαίνεται ότι είναι ο σημαντικότερος.
Οι γενετικοί παράγοντες μπορεί να καθορίσουν ποια άτομα έχουν την προδιάθεση να αναπτύξουν τη νόσο, ενώ οι διαιτητικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να καθορίσουν ποια από τα παραπάνω άτομα τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο, τελικά θα εμφανίσουν καρκίνο.
• Προκαρκινικές καταστάσεις
Με τον όρο προκαρκινικές καταστάσεις εννοούμε παθήσεις του παχέος εντέρου οι οποίες προδιαθέτουν το συγκεκριμένο άτομο στο οποίο υπάρχουν να αναπτύξει στο μέλλον καρκίνο παχέος εντέρου.
Τέτοιες καταστάσεις είναι οι πολύποδες του παχέος εντέρου, η ελκώδης κολίτις και η νόσος του Crohn, το σύνδρομο οικογενούς καρκίνου του παχέος εντέρου (άτομα τα οποία εμφανίζουν καρκίνο παχέος εντέρου σε διαδοχικές γενεές).
• Ομάδες υψηλού κινδύνου
Στις ομάδες υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου περιλαμβάνονται:
• Άτομα με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό πολυπόδων ή καρκίνου του παχέος εντέρου,
• Ασθενείς με μακροχρόνια εκτεταμένη ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn,
• Άτομα τα οποία ανήκουν σε οικογένειες με κληρονομική προδιάθεση για καρκίνο του παχέος εντέρου (οικογενής πολυποδίαση, σύνδρομο του κληρονομικού καρκίνου του παχέος εντέρου).
Άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα σε κολονοσκόπηση, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.
• Ομάδες μέσου κινδύνου
Στις ομάδες μέσου κινδύνου περιλαμβάνονται άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών. Μετά την ηλικία αυτή η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου διπλασιάζεται για κάθε δεκαετία ζωής.
Φυσιολογικά άτομα, ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών θα πρέπει να υποβάλλονται σε δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα κάθε χρόνο και σε σιγμοειδοσκόπηση κάθε 3 ή 5 χρόνια, η (καλύτερα) σε ολική κολονοσκόπηση ανά 10ετία.
• Πολύποδες παχέος εντέρου
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων. Ο πολύποδας είναι ένας καλοήθης όγκος μεγέθους μερικών χιλιοστών ή εκατοστών που εμφανίζεται στο εσωτερικό του εντερικού σωλήνα. Οι πολύποδες συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα. Όμως σε μεταγενέστερο στάδιο μπορεί να εξαλλαγούν σε καρκίνο. Η αφαίρεση των πολυπόδων μέσω του ενδοσκοπίου (κολονοσκοπίου) μπορεί να προλάβει την ανάπτυξη του καρκίνου.
• Ο ρόλος της διατροφής
Οι διατροφικές συνήθειες αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που εμπλέκονται στην καρκινογένεση του παχέος εντέρου. Τα διαθέσιμα στοιχεία των μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί σε πολλές χώρες του κόσμου δείχνουν ότι ο κίνδυνος είναι χαμηλότερος σε πληθυσμούς με αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μεταβάλλεται εφ όσον επέλθει αλλαγή των διατροφικών συνηθειών.
Ένας από τους διαιτητικούς παράγοντες που είχε συνδεθεί με την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου ήταν η χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών (φυτικού υπολείμματος). Εντούτοις, πρόσφατες μελέτες δεν διαπίστωσαν ότι οι φυτικές ίνες πράγματι ασκούν σημαντική προστατευτική δράση.
Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος και ενδεχομένως ζωικού λίπους φαίνεται επίσης ότι σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Αντίθετα, τα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα έλαια (ιχθυέλαια) καθώς και το ελαιόλαδο ασκούν προστατευτική δράση.
Άλλα συμπληρώματα διατροφής όπως οι βιταμίνες A, C, E, και β-καροτίνη δεν φαίνεται ότι ασκούν προστατευτική δράση. Όμως το ασβέστιο, το σελήνιο (ένα ιχνοστοιχείο που περιέχεται σε αρκετές τροφές) καθώς και η βιταμίνη D, φαίνεται ότι ίσως ασκούν προστατευτική δράση. Ακόμη η λήψη φυλλικού οξέος (μιας βιταμίνης που περιέχεται σε πολλά τρόφιμα φυτικής προελεύσεως) φαίνεται ότι μπορεί να μειώνει την εμφάνιση καρκίνου και πολυπόδων του παχέος εντέρου.
• Συμπτώματα
1. Τα βασικότερα συμπτώματα
Η αναιμία είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του παχέος εντέρου και μπορεί να είναι μοναδικό σύμπτωμα σε καρκίνους εντοπιζόμενους στο δεξιό τμήμα (ανιόν και τυφλό). Η αιμορραγία (ορατή αποβολή αίματος από το έντερο) είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου. Ασαφής, βύθιος κοιλιακός πόνος και αδυναμία αποτελούν επίσης συμπτώματα εμφανιζόμενα σε μεγάλη αναλογία των ασθενών. Τέλος οι διαταραχές των κενώσεων (διάρροια, δυσκοιλιότητα, ή εναλλαγές διάρροιας με δυσκοιλιότητα) αποτελούν βασικά συμπτώματα της νόσου που πρέπει να εμβάλλουν σε ανησυχία τον ασθενή και τον θεράποντα ιατρό. Οι μεταστάσεις σε άλλα όργανα (κυρίως ήπαρ, πνεύμονες) μπορεί επίσης να προκαλέσουν συμπτώματα σχετιζόμενα με αυτά τα όργανα.
2. Κλινική εικόνα
Απόφραξη του εντέρου (ειλεός) είναι βασικό σύμπτωμα σε καρκίνους του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου (ορθού και σιγμοειδούς). Η αναιμία (πτώση του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης του αίματος) εμφανίζεται σε μεγάλη αναλογία των ασθενών.
• Διάγνωση
Η διάγνωση τίθεται με την ενδοσκόπηση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση, ορθοσκόπηση), βαριούχο υποκλυσμό «διπλής αντιθέσεως», αξονική τομογραφία κοιλίας, μαγνητική τομογραφία κοιλίας, «εικονική κολονοσκόπηση» και επιβεβαιώνεται με την ιστολογική εξέταση δειγμάτων του όγκου που λαμβάνονται μέσω των ενδοσκοπίων.
• Βαριούχος υποκλυσμός
Η ακτινογραφία του παχέος εντέρου (βαριούχος υποκλυσμός) γίνεται σε ακτινολογικό εργαστήριο. Προηγείται και εδώ καθαρισμός του εντέρου. Με τον βαριούχο υποκλυσμό δεν υπάρχει η δυνατότητα να ληφθεί τεμαχίδιο από τον όγκο και να εξετασθεί ιστολογικά (βιοψία), δυνατότητα την οποία παρέχει μόνο η εξέταση μέσω του κολονοσκοπίου. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου (ευαισθησία) δεν είναι ιδιαιτέρως ικονοποιητική.
Εύκαμπτη σιγμοειδοσκόπηση
Καταδεικνύει ποσοστό 75% όλων των ΚΠΕ όμως 18% των ασθενών που υποβλήθηκαν σε εύκαμπτη σιγμοειδοσκόπηση θα χρειαστούν στη συνέχεια ολική κολονοσκόπηση.
Ποσοστό 60% των ΚΠΕ που θα διαπιστωθούν με τη μέθοδο αυτή είναι πρώϊμου σταδίου.
Υπάρχει (μικρός) κίνδυνος αιμορραγίας ή διάτρησης.
Δεν πρέπει να εφαρμόζεται σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
• Κολονοσκόπηση
Αποτελεί την πλέον κατάλληλη μέθοδο ελέγχου του πληθυσμού για καρκίνο παχέος εντέρου. Συνιστάται η εφαρμογή της σε όλες τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Απαιτεί ενδοσκόπο επαρκώς εκπαιδευμένο. Είναι δυνατό να είναι ατελής λόγω μη καλής εντερικής προετοιμασίας. Μπορεί να διενεργηθεί με ασφάλεια σε άτομα ηλικίας 80 ετών ή και μεγαλύτερης ακόμη.
Εν τούτοις υπάρχει κάποιος κίνδυνος θανάτου (1-3/10,000 εξετάσεις), διάτρησης (1-4/1000 εξετάσεις) και αιμορραγίας (1%). Υπάρχει αμφιβολία αν πράγματι πρέπει να εφαρμόζεται σε άτομα χαμηλού κινδύνου.
Ασθενείς με πολύποδες παχέος εντέρου πρέπει να ελέγχονται περιοδικά με κολονοσκόπηση για τον κίνδυνο εμφάνισης πολυπόδων σε άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα μετά την πολυποδεκτομή.
• Εικονική κολονοσκόπηση
Είναι μέθοδος εναλλακτική της κολονοσκόπησης. Εφαρμόζεται σε άτομα που δεν επιθυμούν ή δεν είναι δυνατό να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση.
Η ευαισθησία της μεθόδου στο να καταδείξει αδενώματα και καρκινώματα είναι συγκρίσιμη με αυτήν της συμβατικής κολονοσκόπησης για πολύποδες μεγέθους μεγαλύτερου των 6mm.
Πλεονέκτημα αποτελεί η συχνή διαπίστωση ευρημάτων εκτός παχέος εντέρου.
• Πρόληψη
Η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή.
Η πρωτογενής αφορά σε τροποποίηση διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων, ενώ η δευτερογενής σε εφαρμογή μέτρων προληπτικού ελέγχου του πληθυσμού.
Οι παράμετροι της πρωτογενούς πρόληψης είναι το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η σωματική άσκηση, δίαιτα, χημικές ουσίες, ενώ οι παράμετροι της δευτερογενούς πρόληψης αφορούν στον έλεγχο του πληθυσμού.
Πρωτογενής πρόληψη
Διαιτητικοί παράγοντες και καρκίνος παχέος εντέρου
Φρούτα και λαχανικά
Μεγάλη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών συνοδεύεται από μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου.
Ελαιόλαδο
Το ελαιόλαδο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της παραδοσιακής Μεσογειακής δίαιτας η οποία συνοδεύεται από χαμηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου. Οι αντικαρκινικές ιδιότητες του ελαιόλαδου αποδίδονται στην υψηλή περιεκτικότητα του σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, φαινόλες και τοκοφερόλες.
Φυτικό υπόλειμμα
Δεδομένα σε πειραματόζωα δείχνουν ότι το φυτικό υπόλειμμα ασκεί προστατευτική δράση. Εν τούτοις δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις στον άνθρωπο που να συνδέουν την κατανάλωση φυτικού υπολείμματος με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου ή πολυπόδων. Επομένως η υπόθεση του φυτικού υπολείμματος είναι νεκρή? Η απάντηση είναι μάλλον όχι. Η πιθανότητα το φυτικό υπόλειμμα πράγματι να έχει αντινεοπλασματική δράση είναι ζωντανή όμως μέσω δια βίου δράσεως, χρονικό διάστημα το οποίο δεν μπορεί να ελέγξει καμία μελέτη.
Βιταμίνες και καρκίνος παχέος εντέρου
Φυλλικό οξύ
Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι υπάρχει ανάστροφη σχέση μεταξύ πρόσληψης φυλλικού οξέος και ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου και η σχέση αυτή ήταν πλέον έκδηλη στους καπνιστές.
Ασβέστιο
Το ασβέστιο φαίνεται ότι μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης αδενωμάτων και καρκίνου του παχέος εντέρου ειδικά αν ή πρόσληψη βιταμίνης D είναι επαρκής.
Βιταμίνη D
Η πρόσληψη υψηλών ποσοτήτων βιταμίνης D σε σχέση με τις συνήθως συνιστώμενες 200-400 IU ημερησίως και σε συνδυασμό με έκθεση στο ηλιακό φως φαίνεται ότι μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης αν και αυτό δεν είναι αποδεδειγμένο με ασφάλεια.
Φάρμακα
Κλινικές μελέτες των τελευταίων ετών επιβεβαιώνουν τον προστατευτικό ρόλο της ασπιρίνης και των αντιρρευματικών φαρμάκων στην πρόληψη εμφάνισης καρκίνου και πολυπόδων του παχέος εντέρου.
Τα φάρμακα αυτά όμως μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές παρενέργειες και αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν όταν συστήνεται η λήψη ασπιρίνης ως προφυλακτικής ουσίας για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
Παχυσαρκία
Η παχυσαρκία ευνοεί την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου. Επομένως ένα απλό προληπτικό μέτρο είναι η προσπάθεια μείωσης του σωματικού βάρους.
Σωματική άσκηση
Η απουσία σωματικής άσκησης προδιαθέτει σε ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου. Επομένως η υιοθέτηση συστηματικής σωματικής άσκησης (π.χ. βάδισμα μισής ώρας ημερησίως) αποτελεί ένα πολύ ικανοποιητικό τρόπο πρόληψης χωρίς φυσικά να υπολογίζονται οι ευνοϊκές επιδράσεις του βαδίσματος στην απώλεια βάρους, την πρόληψη καρδιοπαθειών κλπ.
Καφές
Η κατανάλωση καφέ θεωρείται ότι ούτε προστατεύει ούτε προδιαθέτει σε εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου.
Οινόπνευμα
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου με την κατανάλωση οινοπνεύματος.
Κάπνισμα
Οι καπνιστές φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου. Ο κίνδυνος αυτός εξαρτάται από τη διάρκεια και την ποσότητα του καπνίσματος ενώ φαίνεται να ελαττώνεται με την διακοπή του καπνίσματος. Την ίδια επιβάρυνση φαίνεται να έχει και το κάπνισμα καπνού με τη μορφή πούρου ή με πίπα. Ο κίνδυνος είναι διπλάσιος έως τετραπλάσιος σε σχέση με τους μη καπνιστές.
Oι βαρείς καπνιστές έχουν 2-3 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν πολύποδες παχέος εντέρου σε σχέση με τους μη καπνιστές. Οι καπνιστές παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μεγάλων πολυπόδων με δυνητική κακοήθεια.
Δεδομένων δε και των άλλων βλαβερών συνεπειών του καπνίσματος, η διακοπή του θεωρείται ούτως ή άλλως ωφέλιμη.
Επαγγελματικός κίνδυνος
Μέχρι στιγμής δεν έχει διαπιστωθεί συσχέτιση κάποιας επαγγελματικής ομάδος με ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου.
• Έλεγχος ασυμπτωματικού πληθυσμού για καρκίνο παχέος εντέρου
Ο έλεγχος του πληθυσμού για καρκίνο παχέος εντέρου, γίνεται με ανίχνευση αιμοσφαιρίνης κοπράνων, ενδοσκόπηση (σιγμοειδοσκόπηση ή κολονοσκόπηση καθώς και με νεότερες τεχνολογικά εξελιγμένες μεθόδους.
Ανίχνευση αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα
Η δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα γίνεται εύκολα στο σπίτι. Αγοράζουμε από το φαρμακείο το κατάλληλο αντιδραστήριο και για τρεις συνεχείς ημέρες, συλλέγουμε μία μικρή ποσότητα κοπράνων και την τοποθετούμε στο ειδικό στέλεχος του αντιδραστηρίου. Από τη δοκιμασία πρέπει υποχρεωτικά να προηγηθεί αποφυγή κάποιων συνηθειών (βούρτσισμα δοντιών κλπ) καθώς και τριήμερη ειδική δίαιτα σύμφωνα με τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού.
Η δοκιμασία αυτή ανιχνεύει αόρατη ποσότητα αίματος στα κόπρανα και αν είναι θετική θέτει την υποψία για περαιτέρω έλεγχο. Στα άτομα με θετική την δοκιμασία κοπράνων συνιστάται η διενέργεια κολονοσκόπησης για τον έλεγχο όλου του παχέος εντέρου και η αφαίρεση των ανευρεθέντων πολυπόδων.
Η μέθοδος επιτυγχάνει μείωση της θνητότητος των εξεταζομένων σε ποσοστό 16-30%. Στους ασθενείς με καρκίνο παχέος εντέρου θετική αιμοσφαιρίνη κοπράνων παρατηρείται στο 50-60% των περιπτώσεων πράγμα που υποδηλώνει την ανάγκη επανάληψη της δοκιμασίας ανά έτος. Εφ όσον η δοκιμασία είναι θετική τότε 45% εξ αυτών θα έχουν πολύποδες και 15% καρκίνο. Σε περίπτωση κατάδειξης καρκίνου με το test αιμοσφαιρίνης κοπράνων έχει δειχθεί ότι ο καρκίνος αυτός έχει εξαιρετικά ευνοϊκή πρόγνωση αφού 60% θα βρίσκεται σε πολύ πρώιμο στάδιο.
Όμως πραγματικά το test αυτό μειώνει τους θανάτους («θνητότητα») από καρκίνο του παχέος εντέρου? Το ερώτημα αυτό δεν έχει μέχρι στιγμής απαντηθεί με κατάλληλες μελέτες.
Ανοσοχημική δοκιμασία
“Το ανοσοχημικό test ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης κοπράνων σε άτομα στα οποία προηγουμένως η απλή δοκιμασία αιμοσφαιρίνης κοπράνων ήταν θετική, μειώνει αποτελεσματικά τον αριθμό των εσφαλμένως θετικών αποτελεσμάτων.
DNA κοπράνων
Το DNA test των κοπράνων είναι μια αναδυόμενη τεχνολογία. Καταδεικνύει DNA κυττάρων προερχόμενων από πολύποδες και καρκινώματα. Τα πλεονεκτήματα είναι η υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα. Δεν απαιτείται εντερική προετοιμασία. Ελέγχει ολόκληρο το παχύ έντερο.
Με βάση αυτή τη δοκιμασία η κολονοσκόπηση θα εφαρμόζεται σ’ αυτούς που αναμένεται να ωφεληθούν πραγματικά από αυτήν.
• Συστάσεις πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του παχέος εντέρου
• Ασυνήθιστα συμπτώματα από την κοιλιά ή αλλαγές ή αίμα στις κενώσεις πρέπει να αναφέρονται αμέσως στο γιατρό.
• Άτομα μεγαλύτερα των 50 ετών (έστω και χωρίς συμπτώματα) θα πρέπει να υποβάλλονται σε δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα κάθε χρόνο και σε εύκαμπτη σιγμοειδοσκόπηση κάθε 3 με 5 χρόνια ή σε κολονοσκόπηση ανά 10ετία.
• Η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ασβεστίου προφυλάσσει από εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου. Το αντίθετο συμβαίνει με την κατανάλωση κόκκινου κρέατος
• Η αποφυγή του καπνίσματος και της καθιστικής ζωής καθώς και η υιοθέτηση συστηματικής άσκησης (π.χ. περπάτημα) αποτελούν σημαντικούς προληπτικούς παράγοντες
• Η αφαίρεση των πολυπόδων προλαμβάνει την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου.
• Οι στενοί συγγενείς των ασθενών που εμφάνισαν καρκίνο του παχέος εντέρου σε νεαρή ηλικία πρέπει να συμβουλευτούν ειδικό γιατρό.
Η θεραπεία
Σε πρώιμο στάδιο, η νόσος μπορεί να αντιμετωπισθεί χειρουργικά με πιθανότητα ίασης. Η προσθήκη της επικουρικής χημειοθεραπείας αυξάνει την πιθανότητα ίασης καθώς και την επιβίωση χωρίς νόσο αλλά ακόμα και τη συνολική επιβίωση. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στην χημειοθεραπευτική αντιμετώπιση αυτού του καρκίνου, μπορούμε να διακρίνουμε μια εξελικτική πορεία όπου νέοι παράγοντες προσέθεταν όφελος στην αποτελεσματικότητα των διαφόρων σχημάτων. Οι παράγοντες αυτοί, των οποίων η δράση είναι κυτταροτοξική, εκτός της αντικαρκινικής τους δράσης είχαν ως αποτέλεσμα και το θάνατο υγιών κυττάρων. Ως αποτέλεσμα λοιπόν της χημειοθεραπείας ήταν αναπόφευκτο να εμφανισθούν παρενέργειες (τοξικότητας) οι οποίες επηρέαζαν την ποιότητα ζωής των ασθενών. Σημαντικό βήμα στην πρόοδο των χημειοθεραπευτικών ήταν η ανακάλυψη νέων μορφών χημειοθεραπείας οι οποίες δεν απαιτούν νοσηλεία για τη χορήγησή τους και λαμβάνονται από το στόμα. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έχουν εκλεκτική δράση κατά των καρκινικών κυττάρων βελτιώνουν το κλινικό αποτέλεσμα, βελτιώνοντας ταυτόχρονα κατά πολύ την καθημερινότητα των ασθενών, μειώνοντας τις επισκέψεις στα νοσοκομεία δημιουργώντας έτσι καλύτερη ποιότητα ζωής.
• Θεραπευτικές εξελίξεις – Πρόσφατα επιτεύγματα
Με την πρόοδο της τεχνολογίας και τα αλματώδη βήματα στην φαρμακευτική έρευνα, έχουν εφευρεθεί νέοι αντικαρκινικοί παράγοντες ή αλλιώς βιολογικοί, οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία των στοχευόμενων θεραπειών. Σε αντίθεση με την κλασική χημειοθεραπεία, η δράση των νέων παραγόντων αυτών δεν είναι κυτταροτοξική αλλά επεμβαίνουν σε «μοριακές οδούς» των καρκινικών κυττάρων αναστέλλοντας έτσι τη δράση τους με άμεσο ή έμμεσο αποτέλεσμα το θάνατό τους. Οι «έξυπνες» αυτές θεραπείες έχουν θεαματικά κλινικά αποτελέσματα αλλά με χαμηλή τοξικότητα, έτσι οι ασθενείς έχουν από τη μία πλευρά αποτελεσματική θεραπεία και από την άλλη πλευρά υψηλά επίπεδα ποιότητας ζωής. Ένα από τα σημαντικότερα βήματα σε αυτό το τομέα είναι η ανακάλυψη του ρόλου της αγγειογένεσης στον καρκίνο, καθώς και η αντικαρκινική αποτελεσματικότητα των αντιαγγειογενετικών παραγόντων. Η αγγειογένεση, η δημιουργία δηλαδή αγγειακού δικτύου στον όγκο, είναι υψίστης σημασίας για την αύξηση του όγκου και τη δυνατότητά του για δημιουργία μεταστάσεων. Στην ουσία χωρίς αυτό το αγγειακό δίκτυο, τα καρκινικά κύτταρα δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε θρεπτικά συστατικά και σε οξυγόνο, απαραίτητοι παράγοντες για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του όγκου. Το καρκινικό αγγειακό δίκτυο διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτούς τους παράγοντες. Υπάρχουν όμως κάποιες ιδιαιτερότητες στο δίκτυο αυτό που το ξεχωρίζουν από το φυσιολογικό. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι η άναρχη και ανώριμη δομή του. Με την ανακάλυψη των αντιαγγεογενετικών φαρμάκων, είναι δυνατό αν ανασταλεί η δημιουργία του καρκινικού αγγειακού δικτύου και να καταρρεύσει το ήδη υπάρχον. Έτσι ο όγκος δεν μπορεί να τραφεί, τα καρκινικά κύτταρα ατροφούν και πεθαίνουν. Ταυτόχρονα με τον σταδιακό θάνατο των καρκινικών κυττάρων, εμποδίζεται και η ανάπτυξη νέων αφού δε θα είναι δυνατή η ανάπτυξή τους λόγω έλλειψης θρεπτικών συστατικών και οξυγόνου. Μετά λοιπόν τις ελπιδοφόρες προκλινικές μελέτες, προχώρησαν σε κλινικές έρευνες μεγάλης κλίμακας όπου αποδείχθηκε και πρακτικά αυτό που είχε φανεί στα αρχικά πειράματα. Η προσθήκη αντιαγγιεογενετικών παραγόντων στην κλασσική χημειοθεραπεία προσέθεσε σημαντικό κλινικό όφελος χωρίς να μειώνεται η ποιότητα ζωής, αντιθέτως, το σημαντικό κλινικό όφελος συνοδεύεται από πολύ καλό προφίλ ασφάλειας. Έτσι, σήμερα μπορούμε να μιλήσουμε για μία νέα γενιά φαρμάκων, τους αντιαγγειογενετικούς παράγοντες, οι οποίοι έφεραν μία νέα, επαναστατική και ασφαλή μέθοδο αντιμετώπισης του καρκίνου. Οι νέοι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τα φάρμακα irinotecan, capecitabine and oxaliplatin. Τα νέα φάρμακα με «στοχευμένη» δράση περιλαμβάνουν τα: bevacizumab, cetuximab και προσφάτως το panitumumab.
• Προβιοτικά και καρκίνος παχέος εντέρου
Ο όρος «προβιοτικά» (“Probiotics”)χρησιμοποιείται για ορισμένους μικροοργανισμούς οι οποίοι επιδρούν ευεργετικά στην υγεία του ανθρώπου, μέσω βελτιώσεως της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας. Οι κυριότεροι μικροοργανισμοί που εντάσσονται στην κατηγορία των προβιοτικών είναι τα «βακτηρίδια του γαλακτικού οξέος» (λακτοβάκιλλοι, bifidobacteria και εντερόκοκκοι). Ο όρος “prebiotics” χρησιμοποιείται προκειμένου να περιγράψει μη απορροφήσιμα θρεπτικά συστατικά τα οποία ενισχύουν την άμυνα του ξενιστή επιδρώντας σε συγκεκριμένα συστατικά της μικροβιακής χλωρίδας. Ως «συμβιοτικά» (“Symbiotics”) περιγράφεται μίγμα προβιοτικών και prebiotics τα οποία βελτιώνουν την επιβίωση, καθώς και τον αποικισμό ζώντων διατροφικών συστατικών στον πεπτικό σωλήνα. Για να χαρακτηρισθεί ένας μικροοργανισμός ως «προβιοτικό» πρέπει να είναι ικανός να περάσει αλώβητος από το όξινο περιβάλλον του στομάχου και από τη χολή να μπορεί να προσκολληθεί στα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου και να μπορεί να παράγει αντιμικροβιακές ουσίες, που ανταγωνίζονται παθογόνους μικροοργανισμούς. Άλλες επιθυμητές ιδιότητες των προβιοτικών είναι η ενίσχυση του ανοσολογικού συστήματος του ξενιστού και η αδρανοποίηση καρκινογόνων ουσιών. Μόνον όταν αυτές οι ιδιότητες έχουν αναγνωρισθεί και ένα θετικό αποτέλεσμα για την υγεία έχει βεβαιωθεί μπορεί ο μικροοργανισμός να χαρακτηρισθεί ως «προβιοτικό». Τα τελευταία χρόνια γίνεται αρκετός λόγος για την πιθανή προστατευτική δράση των προβιοτικών έναντι του καρκίνου του παχέος εντέρου, αλλά και καρκίνων άλλων οργάνων όπως π.χ. του μαστού. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν υπάρχουν άμεσες πειραματικές ενδείξεις ή αποδείξεις για καταστολή του καρκίνου του παχέος εντέρου σε ανθρώπους ως αποτέλεσμα πρόσληψης ορισμένης ποσότητος π.χ. λακτοβακίλλων σε προϊόντα γάλακτος. Οι ενδείξεις για προστατευτική δράση των προβιοτικών στηρίζονται κατά κύριο λόγο σε πειραματικά δεδομένα σε ζώα και σε μικρότερο βαθμό σε πειραματικά δεδομένα κυτταρικών σειρών. Για τον καρκίνου του παχέος εντέρου πιστεύεται ότι ευθύνονται άνω των δέκα προκαρκινικές ουσίες που προέρχονται από τη δραστηριότητα της εντερικής χλωρίδας. Οι ουσίες αυτές αδρανοποιούνται με το άπεπτο φυτικό υπόλειμμα το οποίο διασπώμενο στο παχύ έντερο, αυξάνει τον όγκο των κοπράνων και επιταχύνει την απομάκρυνση των προκαρκινογόνων ουσιών με τα κόπρανα. Πιστεύεται ακόμη ότι τα προβιοτικά τροποποιούν τα ένζυμα που μετέχουν στη διαδικασία της καρκινογένεσης. Οι ακριβείς μηχανισμοί της προστατευτική δράσης των προβιοτικών δεν είναι γνωστοί, πιστεύεται όμως ότι τα «βακτηρίδια του γαλακτικού οξέος»: 1. Ενισχύουν την ανοσολογική κατάσταση του ξενιστού. 2. Δεσμεύουν προκαρκινικές ουσίες που προέρχονται από διάσπαση ουσιών στο έντερο. 3. Μεταβάλλουν ποσοτικώς και ποιοτικώς την εντερική χλωρίδα, με αποτέλεσμα την εξουδετέρωση νιτροζαμινών. 4. Προάγουν την παραγωγή αντικαρκινικών ουσιών. 5. Αλλάζουν την εντερική χλωρίδα Εν τούτοις φαίνεται ότι υπάρχουν και κίνδυνοι προερχόμενοι από την άκριτη χρήση των προβιοτικών. Έτσι 1. Έλεγχος της συνθέσεως βιομηχανικών σκευασμάτων προβιοτικών δείχνει ότι η πραγματική σύνθεση πολλών σκευασμάτων δεν συμφωνεί με αυτήν που αναγράφεται στις προδιαγραφές του σκευάσματος. 2. Έχουν περιγραφεί ορισμένες περιπτώσεις λοιμώξεων (ενδοκαρδίτις, αρθρίτις κ.ά.) από προβιοτικά σε προδιατεθειμένα άτομα.
• Πρόγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου
Η πρόγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου (δηλαδή η επιβίωση μετά την αρχική διάγνωση) εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το στάδιο της νόσου, μια παράμετρο που καθορίζει το πόσο προχωρημένος είναι ο όγκος. Εφ όσον ο όγκος βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο (Α και Β) τα τρία τέταρτα των ασθενών βρίσκονται στη ζωή μετά από 5 χρόνια. Όσο όμως το στάδιο μεγαλώνει (C και D) η επιβίωση μικραίνει σημαντικά. Συνολικά ο ένας στους δύο ασθενείς θα βρίσκεται εν ζωή μετά από 5 χρόνια. Άλλοι σημαντικοί προγνωστικοί παράγοντες είναι η έκταση του όγκου, η προσβολή των λεμφαδένων και των αιμοφόρων αγγείων, καθώς και ο ιστολογικός τύπος (η εικόνα του όγκου στο μικροσκόπιο). Υπάρχουν ακόμη γενετικοί προγνωστικοί δείκτες όπως είναι η ανάλυση των «τόπων» LOH18q και TP53 για τυχόν «μεταλλάξεις». Αυτές οι μεταλλάξεις ενδέχεται να υιοθετηθούν στο μέλλον ως χρήσιμοι προγνωστικοί παράγοντες στην καθημερινή κλινική πράξη. Τελευταίως χρησιμοποιούνται μέθοδοι όπως το cDNA-microarray, η αλυσωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) καθώς και η fluorescence in situ hybridisation αν και δεν συνιστώνται προς το παρόν ως μέθοδοι ρουτίνας. Αρκετοί από τους ασθενείς με πρώιμη νόσο θα εμφανίσουν μεταστάσεις. Η μεταστατική νόσος χωρίς καμία θεραπεία έχει διάμεση επιβίωση περίπου 8 μήνες.
Ο δεκάλογος της καλής διατροφής
1. Τρώτε 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως 2. Προτιμάτε τα τοπικά, εποχιακά, και φρέσκα ή κατεψυγμένα λαχανικά 3. Τρώτε άφθονο φυτικό υπόλειμμα. Ελέγξτε την πρόσληψη επεξεργασμένων υδατανθράκων καθώς και των τροφών με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικό υπόλειμμα 4. Mετριάστε την πρόσληψη ζωϊκού λίπους (πχ λιπαρό γάλα και κρέας) υιοθετώντας γάλα με μικρή περιεκτικότητα σε λίπος και αφαιρώντας το ορατό λίπος από το κρέας και το δέρμα από το κοτόπουλο 5. Υγιής μαγειρική σημαίνει χαμηλές ποσότητες λίπους. Αν πρέπει να προσθέσετε λίπος προτιμάτε την προσθήκη ελαιολάδου 6. Να θυμάστε ότι το ψάρι και τα όσπρια αποτελούν κατάλληλες εναλλακτικές τροφές αντί του κρέατος. Το ιχθυέλαιο μπορεί να προφυλάξει από την ανάπτυξη ΚΠΕ 7. Αποφεύγετε την μεγάλη πρόσληψη θερμίδων 8. Υιοθετήστε καθημερινή φυσική άσκηση 9. Πίνετε τουλάχιστον ένα λίτρο νερού ημερησίως και όχι περισσότερο από δύο ποτήρια κρασιού ημερησίως 10. Να ευχαριστιέστε την τροφή σας.
Μη καπνίζετε.
