Παρθενώνας
«O Παρθενώνας, το πρώτο μνημείο του Περίκλειου προγράμματος στην Ακρόπολη των κλασικών χρόνων, ήταν οικοδόμημα θαυμαστό για τις αναλογίες του, την αριστοτεχνική κατασκευή του, αλλά και για την τόσο σοφή χωροθέτησή του στην κορυφή του Ιερού Βράχου. Περίπτερος ναός, διαστάσεων περίπου 31x 70μ με αναλογία κιόνων 8x17 που διαιρείται σε πρόναο, σηκό και οπισθόδομο (πίσω διαμέρισμα) με θύρα προς τον οπισθόναο.
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.Χ. στα Μεγάλα Παναθήναια, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος περατώθηκε το 433/2 π.Χ. Χτίστηκε από τους φημισμένους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, με τη γενική εποπτεία του γλύπτη Φειδία – σε δωρικό ρυθμό, αλλά και με στοιχεία χαρακτηριστικά του ιωνικού ρυθμού, όπως η ζωφόρος, οι ιωνικοί κίονες που στήριζαν την οροφή του οπισθοδόμου κ.α. Πολλά τμήματα του γλυπτού διακόσμου, του επιστυλίου και των φατνωμάτων της οροφής έφεραν γραπτό διάκοσμο με κόκκινο, μπλε και χρυσό χρώμα.
Χρησιμοποιήθηκε πεντελικό μάρμαρο, εκτός από το στυλοβάτη που κατασκευάστηκε από ασβεστόλιθο. Το πτερό (οι σειρές κιόνων) είχε 8 κίονες κατά πλάτος και 17 κατά μήκος. Η τοποθέτηση των κιόνων είναι ασυνήθιστα πυκνή με αναλογία διαμέτρου κίονα και μετακιόνιου διαστήματος 1:2,25 (πρβλ. την αναλογία 1: 2,32 στο ναό του Δία στην Ολυμπία και 1:2,65 στο ναό της Αφαίας στην Αίγινα). Στις στενές πλευρές υπήρχε και δεύτερη σειρά 6 κιόνων που δημιουργούσε την ψευδαίσθηση δίπτερου ναού. Μέσα στον σηκό περιτριγυρισμένο από διώροφη κιονοστοιχία ήταν το κολοσικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Παρθένου, περίφημο έργο του γλύπτη Φειδία.
Ο Παρθενώνας ως αρχιτεκτόνημα ήταν φημισμένος για τις λεγόμενες εκλεπτύνσεις ή καμπυλότητες, χάρις στις οποίες το κτήριο δεν ήταν στατικό και άψυχο, αλλά έμοιαζε σαν ένας ζωντανός οργανισμός με εσωτερική πνοή. Κυρίως όμως ήταν φημισμένος για τον γλυπτό του διάκοσμο (αετώματα, μετόπες, ζωφόρος)»
«Ο Παρθενώνας κτίστηκε από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Κτίστηκε σε μια βάση που είχε ύψος περίπου 4 πόδια και 6 ίντσες [1,35μ] και απαρτιζόταν από ένα σηκό που περιβάλλονταν από ένα περιστύλιο με 46 κίονες διαμέτρου 6 ποδιών και 3 ιντσών [1,85μ] στη βάση και ύψους 34 ποδών [10,20μ], οι οποίοι στηρίζονταν σε ένα επίπεδο στο οποίο ανέβαζαν 3 βαθμίδες (σκαλιά). Το συνολικό ύψος πάνω από τη βάση ήταν 65 πόδια περίπου [19,50μ]. Μέσα στο περιστύλιο, σε κάθε πρόσοψη, υπήρχε μια εσωτερική σειρά από 6 κίονες μπροστά από τον πρόναο και μια μπροστά από τον οπισθόδομο, οι οποίες αντίθετα με τη συνήθεια, ήταν όμοιες επειδή η τελευταία [η εσωτερική σειρά κιόνων του οπισθόδομου] φαινόταν καλύτερα από ότι η ανατολική ή κύρια πρόσοψη, από τον Πειραιά και την ακτή, καθώς και από τα Προπύλαια ή την είσοδο της Ακροπόλεως. Αυτή η διάταξη των κιόνων μπροστά από τον πρόναο ήταν εφεύρεση του Ικτίνου, η οποία πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε αυτό το έργο : τόσο σημαντικές ήταν πράγματι οι επινοήσεις που εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά σε αυτό το ναό, καθώς και σε όλα τα έργα που σχετίζονται με αυτόν, ώστε καταγράφηκαν σε ένα βιβλίο που συντάχθηκε από τον Ικτίνο και τον Καρπίονα. Για να μπει κανείς στους προθαλάμους από το περιστύλιο ανέβαινε δυο σκαλιά. Ο σηκός ο οποίος είχε εσωτερικό πλάτος 62 πόδια και 6 ίντσες [18,75μ], χωριζόταν σε δυο άνισους θαλάμους από τους οποίους ο δυτικός είχε μήκος 43 πόδια και 10 ίντσες [13,15μ] και ο ανατολικός 95 πόδια και 7 ίντσες [29.58μ]. Ο πρώτος, σχεδιασμένος σαν οπισθόδομος ή σαν θησαυροφυλάκιο του ναού δε φαίνεται να επικοινωνούσε με το σηκό στον οποίο ήταν τοποθετημένο το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου : η οροφή του στηριζόταν σε τέσσερις κίονες διαμέτρου περίπου 4 ποδών [1,20μ]. Η δυτική πρόσοψη ήταν διακοσμημένη με οπισθόδομο και διάδρομο εισόδου το ίδιο καθώς φαίνεται μεγαλοπρεπή με τα αντίστοιχα τμήματα της ανατολικής πρόσοψης που αποτελούσαν την είσοδο του σηκού. Η οροφή εδώ στηριζόταν σε 16 κίονες διαμέτρου περίπου 3 ποδών [0,90μ]. Δεν είναι όμως γνωστό ποιάς μορφής ήταν οι εσωτερικοί κίονες κάθε θαλάμου. Οι γραμμές που υπάρχουν στο σχέδιο παριστάνουν τις μαρμάρινες πλάκες που συνθέτουν το εσωτερικό δάπεδο. Δείχνουν ξεκάθαρα τις θέσεις των κιόνων τόσο στο σηκό όσο και στον οπισθόδομο. Στον τελευταίο οι 4 μεγαλύτερες πλάκες δείχνουν τους 16 κίονες και στο σηκό οι εναλλάξ πλάκες δείχνουν τους 16 κίονες. Τα ίχνη της διαμέτρου των κιόνων ήταν ορατά σε μερικές απ’ αυτές. Εκείνοι του δυτικού θαλάμου που είχαν 46 πόδια [10,80μ] ύψος, θα πρέπει να είχαν τις ίδιες αναλογίες με τους Ιωνικούς κίονες του προθαλάμου των Προπυλαίων : γι’ αυτό και φαίνεται πολύ πιθανό ότι χρησιμοποιήθηκε ο ίδιος ρυθμός για το εσωτερικό και των δύο αυτών κτιρίων της ίδιας εποχής. Στον ανατολικό θάλαμο του Παρθενώνα, το μικρό μέγεθος της διαμέτρου των κιόνων δεν αφήνει παρά ελάχιστη αμφιβολία ότι υπήρχε ένα δεύτερο ψηλότερο τμήμα, όπως συμβαίνει και με τον ναό της Αίγινας».
Αρχικά λοιπόν θα πούμε πως ο έγκριτος Λονδρέζος κρητικός τέχνης John Ruskin είχε αποκαλέσει κάποτε τον Παρθενώνα “immortal memorial of beauty – αθάνατο μνημείο της ομορφιάς”. Η ίδια αυτή ομορφιά ήταν που έκανε τον Ιωάννη Ψυχάρη, όταν αντίκρισε τoν Παρθενώνα για πρώτη φορά, να φωνάξει: “Δεν με νοιάζει να πεθάνω τώρα“. Πώς άλλωστε…..!!
Οι διαστάσεις του ναού – 30,88 [πλάτος] χ 69,50 [μήκος] χ 13,72 [ύψος] – ίσως με μια πρώτη ματιά να μην μας λένε τίποτα, πίσω όμως από αυτούς τους αριθμούς κρύβεται το κάλλος της Φύσης. Ολόκληρο το Ακροπόλιο θαύμα που λέγεται Παρθενώνας είναι κατασκευασμένο σύμφωνα με την αναλογία 4 : 9 που είναι γνωστότερη ως “χρυσή τομή“. Αυτό σημαίνει πως αν πολλαπλασιάσουμε το ύψος του ναού με το 9 και το γινόμενο που θα προκύψει το διαιρέσουμε με το 4, τότε θα έχουμε βρει το πλάτος του ναού. Πράγματι : 13,72 χ 9 = 125,28 : 4 = 30,87. Το ίδιο συμβαίνει κι αν πολλαπλασιάσουμε το πλάτος με το 9 και διαιρέσουμε το γινόμενο με το 4, τότε θα έχουμε βρει το μήκος του ναού : 30,87 χ 9 = 277,92 : 4 = 69,48. Η ίδια αναλογία εφαρμόστηκε και στη διάμετρο του κάθε κίονα, στη μεταξύ τους απόσταση, στη σχέση ανάμεσα στο ύψος του κίονα και στο ύψος του θριγκού, στις αναλογίες των μεταξονίων, τη λέπτυνση του κίονα, το περίγραμμα του εχίνου και τον τρόπο σύνδεσης με τον κορμό, τη μορφή και τον αριθμό των τριγλύφων. Για την ακρίβεια : «Η προοπτική των προσόψεων καταδεικνύει τη βαθιά ενότητα των διαφόρων στοιχείων, καθώς και την στενή σύνδεση των υποστηριγμάτων και του θριγκού. Η σχέση, η οποία προσδίδει ενότητα σε ολόκληρη τη σύνθεση, τόσο στο επίπεδο του εδάφους όσο και στην ανωδομή του ναού, είναι εκείνη ανάμεσα στην κατώτερη διάμετρο του κίονα (1,105 μ.) και το μήκος του διαξονίου (4,296 μ.), δηλαδή 4:9. Σε αυτήν θα πρέπει να προσθέσουμε τη σχέση των διαστάσεων του στυλοβάτη (30,88 χ 69,50 μ. δηλαδή 4:9), καθώς και εκείνη του ορθογωνίου που περικλείει το ναό, συμπεριλαμβανομένων των θηρών. Η ίδια σχέση συναντάται και στην ανωδομή του ναού : το πλάτος της πρόσοψης έχει την ίδια σχέση με το ύψος ως το οριζόντιο πρόστεγο (4:9). Οι ίδιες γεωμετρικές αναλογίες εγγράφονται στην πυραμιδοειδή κίνηση που παρασύρει της γραμμές του κτιρίου από τα θεμέλια ως την κορυφή. Η ανεπαίσθητη καμπύλη που ενισχύει το στυλοβάτη (ο οποίος σχηματίζει καμπύλη 6 εκατοστών στην πρόσοψη και 11 εκατοστά στις μικρότερες πλευρές) μεταφέρεται στο επιστήλιο και στην ζωφόρο, ως το πρόστεγο. Οι κίονες κλίνουν προς το εσωτερικό του ναού, ενώ οι γωνιακού, κάπως πιο ρωμαλέοι, κλίνουν προς τις διαγωνίους. Μια βαθιά ενότητα σχέσεων και γραμμών εξηγεί τα εντελώς περίκλειστα εξωτερικά περιγράμματα του ναού, οργανωμένα σύμφωνα με τους πλέον εκλεπτυσμένους κανόνες του δωρικού ρυθμού».
Ο Παρθενώνας, όπως έλεγε ο αείμνηστος καθηγητής Λιαντίνης Δημήτριος, «είναι το έργο των έργων, το «μνημείο των μνημείων, η απόλυτη και τέλεια έκφραση και των τεχνών και του πνεύματος μέσα στην ανθρώπινη ιστορία και στο ανθρώπινο γένος κατά την έννοια ότι οι νόμοι και οι δυνάμεις που συνέχουν τα έργα της Ακροπόλεως – κατά αντιστοιχία με τους νόμους και τις δυνάμεις που συνέχουν έναν ζώντα οργανισμό καμωμένο από την ίδια την Φύση – είναι μια συνισταμένη από ένα άπειρο πλήθος επιμέρους συνιστωσών που όλες κατατείνουν σε μία μορφή, σε μία κατάθεση, σε ένα κατόρθωμα, σε μία σάρκωση : στο κάλλος, στην ομορφιά ! Και όταν λέμε κάλλος εννοούμε «εσωτερικές» συμμετρίες, κανονικότητες, εσωτερική τάξη και αρμονία η οποία υπακούει περεταίρω σε πνευματικούς νόμους ! Κατά αυτή την έννοια λέμε ότι πίσω από αυτά τα υλικά κτίσματα υπάρχει όλη η Φιλοσοφία, η Κοσμοθεωρία, η Πολιτική επιστήμη των Ελλήνων». «H Ακρόπολη είναι το πνευματικό Έβερεστ του πλανήτη μας, τίποτα ωραιότερο δεν έγινε πάνω στον πλανήτη από την Ακρόπολη των Αθηνών, μέσα στον χώρο της επιστήμης, της πολιτικής τέχνης, της μουσικής».
και εξηγούμε :
Ο Κόσμος είναι ενιαίο και καλώς διατεταγμένο σύνολο και μεταβαίνει ολονέν σε ανώτερα στάδια εξέλιξης. Η προϊούσα αυτή εξέλιξη αποτελεί τον σκοπό της φύσεως, στον οποίο υπηρετούν όλοι οι επιμέρους σκοποί, διότι έκαστον ον δεν είναι μόνον σκοπός εαυτού, αλλά και μέσο προς πραγματοποίηση ανώτερων σκοπών, επί των οποίων πάλι στηρίζονται άλλοι έτι υψηλότεροι, ούτως ώστε πάντες συνεργάζονται προς πραγματοποίηση του ενός μεγάλου σκοπού, όστις είναι ο Κόσμος ως όλον. Ούτω ολόκληρο το σύμπαν αποτελεί ιεραρχία σκοπών, εν την οποία τόσο και επί μέρους όσον και το όλον τελεί εις διαρκεί εξέλιξη προς αεί ανώτερους σκοπούς.
Απάνω δηλαδή από το σχήμα των αντιθέσεων και έξω από το ρυθμό των άπειρων ποικιλιών απλώνεται απλά και δρα με της Αδράστειας τον τρόπο ο νόμος της δημιουργίας, που συνάγει τα όντα στην ευάρμονη χορεία της έσχατης Παναδελφοσύνης. Μάλιστα ο μεγάλος λυρικός ποιητής και πεζογράφος Ράινερ Μαρία Ρίλκεσε, σε ένα από τα τελευταία του αποσπάσματα του έργου του «Οι Ελεγείες του Duino», επιχειρεί να περιγράψει της παναίσθηση του ενδο-σύμπαντος : «Σε όλα τα όντα περνά διάστημα ένα ενδοσύμπαν : ήσυχα φτερουγούν τα πετούμενα μέσα από μέσα μας. Ώ εγώ που ν’ αυξηθώ θέλω έξω κοιτώ κι αυξάνει μέσα μου το δέντρο».
Κατά αυτή την έννοια λέμε ότι ο Παρθενώνας αποτελεί το ανάλογο της παντοδεχούς κοσμικής διαστάσεως που ο Ρίλκε ονόμαζε «Ενδοσύμπαν».
Εδώ συγχωρούνται το Είναι και το Μη-Είναι, η παρουσία & η απουσία! Το «Ενδοσύμπαν» είναι μια υψηλότερη πραγματικότητα περιβαλλοντική, αλλά η ίδια απερίβλητη, είναι η έννοια του περιέχοντος την εξωτερική και την εσωτερική όψη του σύμπαντος. Κατά τούτο μοιάζει με την έννοια της συμπάγειας – ολότητας της ανώτερης πραγματικότητα του αόρατου & άπειρου χωροχρονικού συνεχούς, με το ενούσιο και ενυπόστατο μη-αισθητό σύμπαν. Αυτή τη «ενική παντοσύνη», την «ά-τομη ενότητα», ο Ρίλκε την ονόμαζε «μεγάλη ενότητα» και την εννοούσε σαν την απόλυτη υπερ-πραγματικότητα. Είναι φανερό, βέβαια, ότι με την έννοια του «Ενδοσύμπαντος» εγκαταλείπεται η ορατή μορφή του Κόσμου και παραμερίζονται τα φαινόμενα. Τα όντα δεν ευρίσκονται μέσα στον Κόσμο, αλλά είναι ο ίδιος ο Κόσμος! Δεν αποτελούν μέρη του κοσμικού συνόλου, αλλά είναι σύνολα των κοσμικών μερών! Αυτή την οντολογική ανύψωση ο Χάιντεγκερ την ονόμαζε ανύψωση προς την “Ύπαρξη”, ενώ ο Ρίλκε μετοίκιση στο «Ενδοσύμπαν».
Εν συνεχεία θα πούμε πως εάν θέλαμε να βρούμε συγκεκριμένα γνωρίσματα και να περιγράψουμε αυτό το κάλλος που υπάρχει πάνω στο Ακροπόλιο θαύμα, θα μπορούσαμε να το κάνουμε με μία λέξη: απλότητα! Το κυρίαρχο γνώρισμα του Παρθενώνα είναι η απλότητα, το απέριττο ! Αυτή την εικόνα της απλότητας και του κάλλους μας στην δίνει ο Θουκυδίδης στον “Περικλέους Επιτάφιο” [Ἱστοριῶν Β´, § 35-46] με την περιώνυμη φράση του : «Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ᾽ εὐτελείας καὶφιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας». Τούτη η φράση του Θουκυδίδη σημαίνει ότι αγαπάμε το κάλλος μέσα στην απλότητα, στο απέριττο, και ότι όσο πιο απλά πετυχαίνουμε να το πραγματώσουμε, τόσο σε μεγαλύτερο βαθμό το προσεγγίζουμε. Αλλά και «φιλοσοφοῦμεν γνησίως τε καὶ ἱκανῶς», κατά τον στοχασμό του Σωκράτη της Πλατωνικής «Πολιτείας, 473. c.11 – e.2», χωρίς το περιττό στοιχείο, δηλ. «ἄνευ μαλακίας» κατά τον Θουκυδίδη, δίχως δηλαδή μαλθακότητα ψυχής, εξ ου και το «Λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» του Πλάτωνα στο έργο του «Πρωταγόρας».
Αυτοί οι δύο νόμοι, το «Φιλοκαλοῦμέν μετ᾽ εὐτελείας» και το «φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας», που προσδιορίζουν την αρχαία Ελλάδα στην πιο υψηλή της έκφραση – αυτή της ισορροπίας Διονυσιακού και Απολλώνιου στοιχείο – έχουν απεικονιστεί επάνω στον Δωρικού ρυθμού Παρθενώνα!
«Για να κατανοήσουμε», έλεγε ο αείμνηστος καθηγητής Λιαντίνης Δημήτριος, «τον αιώνιο Λόγο του κάλλους που ενυπάρχει στον Παρθενώνα θα έρθουμε από μία άλλη οπτική να δείξουμε τι είναι το κάλλος μέσα στην απλότητα : το κάλλος μέσα στην απλότητα είναι το κατεξοχήν γνώρισμα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής : το αρχέτυπο, στην περίπτωσή μας του Παρθενώνα, είναι η ευθεία γραμμή : αν προσέξει κανείς θα δει ότι σε όλους τους Ελληνικούς ναούς βασιλεύει αυτή η γραμμή ή αυτό το σχήμα που γεωμετρικά το λέμε ευθεία. Αυτή η ευθεία γραμμή είναι όλο το μυστήριο του κάλλους, είναι ο κατεξοχήν Ελληνικός ρυθμός μιας και μέσα σε όλους τους πολιτισμούς την ευθεία την δούλεψε μόνο ο Έλληνας».
Ας πούμε, όμως, λίγα λόγια για την ευθεία γραμμή : Ευθεία γραμμή σημαίνει το γεωμετρικό σχήμα που έχει μέσα του την πλήρη ισορροπία, την αρμονία δηλαδή της Ηρακλείτειας οντολογικής διαλεκτικής των αντιθέτων που αποτελεί την ουσία της Φύσης και του ανθρώπου – «ἐκ τῶν διαφερόντων καλλίστην ἁρμονίην» και «πάντα κατ᾽ ἔριν γίνεσθαι» όπως έλεγε ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος !
Όταν λέμε ευθεία γραμμή εννοούμε ένα σχήμα στο οποίο έχουνε ισορροπήσει οι κρυμμένες αντίθετες δυνάμεις, κάτι που φαίνεται αν κάποιος προσπαθήσει να λυγίσει ένα ευθύγραμμο κομμάτι ξύλο – κατ’ αναλογία με ένα ευθύγραμμο τμήμα «ΑΒ»– μετατρέποντάς το σε τόξο – κατ’ αναλογία με μια καμπύλη. Θα διαπιστώσει ότι στα άκρα – του κατ’ αναλογία με ευθύγραμμο τμήμα «ΑΒ» – ξύλου εμφανίζονται δυνάμεις που χρειάζεται να καταβληθεί μια εξίσου ανάλογη δύναμη για να καμφθούν. Αφαιρώντας την αιτία που προκάλεσε την καμπύλωση, δηλαδή την δύναμη που εφαρμόσαμε πάνω στις άκρες, τότε οι δυνάμεις ισορροπούν και το ευθύγραμμο κομμάτι ξύλο επιστρέφει ευθύγραμμη κατάσταση. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ευθεία γραμμή είναι η γεωμετρική απεικόνιση της Ηρακλείτειας «αφανούς αρμονίας» που «φιλεί να κρύβεται».
Ίσως κατά αυτή την έννοια ο Γκαίτε κάποτε είχε αποκαλέσει τον Παρθενώνα «παγωμένη μουσική»! Ο Παρθενώνας είναι η απεικόνιση σε μάρμαρο της μουσικής των ουρανίων σφαιρών, του μεγάλου μονόχορδου του Πυθαγόρα – της Διαπασών Αρμονίας : άλλωστε όπως λέγει ο Πρόκλος «δια πασών ονομάζεται αυτή η αρμονία που αποτελείται από όλα τα στοιχεία, την οποία οι Πυθαγόρειοι χαρακτήριζαν περισσότερο «πλήρη» [κατακορέστατην] από όλες τις συμφωνίες. Αυτή είναι η αληθινή συμφωνία, διότι είναι η μόνη από όλες που έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο επισημαίνει ευδιάκριτα ο Πλάτωνας στον «Τίμαιο», οι κινήσεις των οξύτερων φθόγγων όταν σταματούν να καταλαμβάνουν τις κινήσεις των βαρύτερων φθόγγων και κατά τη διαδικασία αυτή να συνδέουν την αρχή με το τέλος, τον πρώτο φθόγγο με τον τελευταίο, δημιουργώντας έτσι μία και μόνη κίνηση που ξεκινώντας ήρεμα από τον οξύ καταλήγει με ένταση στο βαρύτερο».
Δεν έχει παρά να «δει» κανείς την ζωφόρο του Παρθενώνα που απεικόνιζε την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων που γινόταν κάθε τέσσερα έτη προς τιμήν της Αθηνάς Παρθένου : Μάλιστα ο αείμνηστος Λιαντίνης είχε περιγράψει κάποτε την Ζωφόρο λέγοντας ότι : «με μία ορισμένη κύμανση αρχίζανε οι ίπποι, οι ιππείς, τα 100 βόδια που έφερναν προς θυσία, οι κανηφόρες κόρες, ο Πέπλος της θεάς, οι Αθηναίοι αστοί : όλα αυτά σε ένα ρυθμό που είχε μια κίνηση καθώς προχωρούσαν οι δύο πορείες: από το νοτιοδυτικό σημείο η πρώτη, διανύοντας τη δυτική και τη βόρεια πλευρά, καταλήγει στην ανατολική, ενώ η δεύτερη, διασχίζοντας τη νότια πλευρά, καταλήγει στην ανατολική, και οι δύο στο πίσω αέτωμα του ναού : ήταν μια κίνηση που όσο προχωρούσε μεγάλωνε, γινόταν «θύελλα», στο τέλος έβλεπες την κίνηση σαν τον άνεμο που μεγαλώνει : ξεκινούσε, θα λέγαμε μουσικά, από ένα pianissimo και έφτανε σε ένα allegro maestoso».
Η ΖΩΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
Η πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων
Εν συνεχεία θα πούμε πως ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Παρθενώνα είναι οι αρχιτεκτονικές πραγματώσεις που πετύχανε σε πολύ υψηλά αισθητικά επίπεδα οι Ικτίνος, Καλλικράτης και Φειδίας – οι ασύλληπτες εκλεπτύνσεις, οι αδιόρατες αποκλίσεις από την κατακόρυφο και την οριζόντια κατεύθυνση και οι αρμονικές αναλογίες.
Για την ακρίβεια ο στυλοβάτης παρουσιάζει ελαφρά τυμπανοειδή καμπύλωση – στο μέσο των στενών πλευρών είναι ψηλότερος κατά 6 εκ. και στο μέσο των μακρών κατά 11 εκατοστών, το φούσκωμα αυτό των οριζόντιων επιφανειών του στυλοβάτη ακολουθείται από αντίστοιχες μεταβολές όλων των οριζόντιων μελών του θριγκού και στις τέσσερις πλευρές του. Αλλά και στα κατακόρυφα μέλη του ναού παρατηρούνται αντίστοιχες καμπυλώσεις : οι κίονες έχουν «ένταση», φουσκώνουν δηλαδή σταδιακά από τη βάση τους μέχρι το 1/3 περίπου του ύψους τους και έπειτα έχουν «μείωση», λεπταίνουν δηλαδή και πάλι μέχρι το κιονόκρανο. Η ένταση των κιόνων, ένα ανεπαίσθητο «φούσκωμα» στο μεσαίο τμήμα τους, αποδίδει οπτικά το γεγονός ότι οι κίονες σηκώνουν μεγάλο βάρος. Επίσης οι ραδινοί κίονες αποκλίνουν από την κατακόρυφο προς το κέντρο του ναού και η συνολική σχεδίαση είναι πυραμιδοειδής. Δηλαδή οι ραδινοί κίονες δε στέκονται κάθετα πάνω στο στυλοβάτη, αλλά κλίνουν ελαφρά προς τα μέσα, οι δε γωνιακοί έχουν διπλάσια κλίση. Αντίστοιχη συμπεριφορά διαπιστώνεται και στους τοίχους του σηκού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μία κίνηση προς τα μέσα και προς τα πάνω που μετατρέπει τον Παρθενώνα σε ένα παλλόμενο οργανικό σύνολο. Επίσης υπάρχει διαφορά ως προς τα διαστήματα μεταξύ των κιόνων, αφού αυτοί που βρίσκονται κοντά στις γωνίες είναι πυκνότεροι, ενώ οι μεσαίοι είναι αραιότεροι.
Οι αναρίθμητες αυτές λεπτότητες σχεδιάστηκαν με μεγαλοφυή τρόπο και εκτελέστηκαν με απαράμιλλη μαθηματική ακρίβεια. Δεν έχει κάποιος παρά να παρατηρήσει από κοντά τους κίονες του Παρθενώνα. Ο καθένας χαρακτηρίζεται από «γεωμετρικές καμπύλες», όπως τις ονόμαζε ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή – οι κίονες δεν ζυγίζονται με το βαρίδι αλλά στο 1/3 από κάτω προς τα επάνω κάνουν ένα «φούσκωμα» [παραβολικές καμπύλες] που δημιουργεί την εικόνα της «πλαστικότητας» που αν δεν υπήρχε θα χανόταν η αρμονία : όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα το μνημείο να μην είναι παραλληλεπίπεδο αλλά πυραμοειδές ! Κάπου δηλαδή συγκλίνει από τις δύο πλευρές προς το κέντρο και στο ύψος με την έννοια ότι δίνει την προοπτική του ύψος προς τον ουρανό ! Οι κίονες έχουν κλίση προς το εσωτερικό κατά 7 εκ. ενώ οι γωνιαίοι, που κλίνουν και προς τις δυο πλευρές, κλίνουν κατά 10 εκ. Οι τοίχοι του εσωτερικού είναι κάθετοι, αλλά εξωτερικά κλίνουν προς τα μέσα. Όπως προκύπτει λοιπόν, ο ναός δεν είναι παραλληλεπίπεδος αλλά πυραμοειδής.
Αν προεκτείνουμε τους κίονες προς τα πάνω, τότε οι κίονες των στενών πλευρών θα συναντηθούν σε ύψος περίπου 2200 μ. και των μακρών σε ύψος περίπου 4950 μ.
Μάλιστα ο Χαιρωνεύς Πλούταρχος, στον «Βίο του Περικλή, 13.1.1 – 13.7.5», κάνει μια αρκούντως εντυπωσιακή αναφορά για την κατασκευή των έργων της Ακροπόλεως.
Αναφέρει ο Πλούταρχος :
«Καθώς υψώνονταν επιβλητικά τα έργα, περήφανα στο μέγεθος και αμίμητα στην μορφή και τη χάρη, λόγω του ανταγωνισμού των τεχνιτών να διακριθούν τα έργα τους με την καλλιτεχνία, αξιοθαύμαστη ήταν η ταχύτητα της ολοκλήρωσης τους. ….Για αυτό κατεξοχήν θαυμάζονται τα έργα του Περικλέους, καθώς έγιναν σε λίγο χρόνο για να έχουν μακροβιότητα. Διότι, κατά το κάλλος, όταν τελείωνε το καθένα νόμιζες ότι ήταν αρχαίο. Αλλά ως προς την δύναμη και την ικμάδα νόμιζες ότι έγιναν σήμερα. Έτσι αναδύεται μια φρεσκάδα που διατηρεί άθικτη τη μορφή του στο ρου του χρόνου, σαν να ζει μέσα στα έργα ένα αειθαλές πνεύμα ανάμεικτο με ψυχή αγέραστη».
